حسین الهی قمشه‌ای (فیلسوف)

مجموعه سخنرانی های ایشان در لندن بین سالهای ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۶ درباره هنر و حکمت داستانسرایی در مثنوی ، هفت داستان در زیر هفت گنبد از حکیم نظامی ، عطار و قرآن نیز نمایانگر اعتبار جهانی این فیلسوف عاشق می باشد.
دکتر قمشه ای همچنین با هنرهایی چون نقاشی ، موسیقی و خوشنویسی از نزدیک آشنایی دارد و در زمینه نقاشی و خوشنویسی آثاری از او به نمایش گذاشته شده است. ایشان به موسیقی ارادت خاص دارد و آنرا بیش از سایر هنرها در سخنرانیهای خود ستوده و همگان را به آموختن آن تشویق نموده است. به قول یکی از موسیقیدانان هیچیک از سخنرانیهای دکتر قمشه ای نیست که در آن نکته ای درباره موسیقی نباشد.
دکتر قمشه ای از حافظه درخشانی برخوردار است و به نظر می رسد که قرآن را تقریبا از حفظ دارد و با مولانا و حافظ و نظامی و فردوسی چنان است که گویی دیوان آنها در پیش روی او گشاده شده است، بخصوص گلشن راز شیخ محمود شبستری تماما در خاطر اوست. وی همچنین در ادبیات انگلیس و عرب نیز می تواند ساعتها از حفظ ، اشعار و قطعاتی را بازگو کند.
دکتر قمشه ای اغلب روی این نکته تاکید دارد که اگر جاذبه ای در سخن اوست امتیازش به سعدی و حافظ و مولانا و بزرگان شرق و غرب باز می گردد و او تنها خود را توزیع کننده بخشی از فرهنگ جهانی در میان وارثان آن می داند.
دکتر قمشه ای امیدوار است که نسل جدید با توجه به امکانات شگفت انگیز ارتباطی امروزه و با استفاده از آخرین پیشرفتهای تکنولوژیکی بتوانند چراغ فرهنگ جهانی را روشن نگه دارند و نصیحت فردوسی را بجای آورند که فرمود:
به گفـــتار دانندگان راه جـوی به گیتی بگرد و به هر کس بگوی
در بیان پیوند بین عرفان و علم و تکنولوژی نظر ایشان ، طبق سخنرانیهای مفصلی که در این زمینه داشته اند ، این است که تکنولوژی حاکمیت انسان بر دیوهای بیرونی یعنی نیروهای سرکش طبیعی است و عرفان حاکمیت انسان بر دیوهای درونی مانند حرص و کبر و کینه و امثال آن است. بدین سان عرفان و تکنولوژی در هدف با هم بسیار نزدیکند و می توان و باید در میان غوغای تکنولوژی عارف نیز بود.

جوانان

استاد قمشه ای معتقدند که جوانان با ارزش ترین سرمایه هر جامعه بوده و در این دنیای پر آشوب که رسانه ها و مراجع گوناگون باعث بوجود آمدن پدیده مضر انباشت و آلودگی اطلاعاتی گردیده اند ، ما می بایست با تمام نیرو به یاری آنان شتافته و راهی نو در پیش پای آنها نهیم و صدایی و نوایی تازه به گوش آنها برسانیم تا حداقل آنان حق انتخابی دیگر نیز داشته باشند. به همین سبب استاد قمشه ای طرحی برای پرورش فکری و فرهنگی جوانان در دست تهیه دارند با عنوان سرمایه گذاری فرهنگی. این طرح شامل خلاصه سازی کتابهای بزرگ جهان بر مبنای قضاوت منقدان بین المللی ، ارائه مقالات و اشعار برجسته دنیا و معرفی شیوه های مطالعه برای کسب فرهنگ جهانی می باشد. کتاب ۳۶۵ روز با سعدی ایشان از این گروه کتاب است که چاپ گردیده و کتابهای دیگر ۳۶۵ روز در صحبت شکسپیر ، ۳۶۵ روز با ادبیات انگلیس ( در قلمرو زرین ) ، ۳۶۵ روز در صحبت مولانا و ۳۶۵ روز در صحبت قرآن نیز در دست چاپ می باشند. در کتاب ۳۶۵ روز در صحبت قرآن علاوه بر ارائه و ترجمه و تفسیر امهات ( آیات کلیدی ) کتاب آسمانی ، دایره وسیع تاثیر قرآن بر ادب پارسی نیز به اختصار خاطر نشان خواهد شد. سخنرانیهای وی که از شبکه ۴ تلویزیون ایران و بعضا از شبکه جام جم پخش می گردد نیز در میان جوانان طرفداران بسیاری دارد.

سخنرانیهای تلویزیونی

استاد قمشه ای از حدود سی سال پیش یعنی پس از در گذشت شادروان مهدی الهی قمشه ای تاکنون در دانشگاهها و مراکز فرهنگی و فرهنگسراها به ایراد سلسله سخنرانی هایی درباره بزرگان ادب پارسی و مباحث زیبایی شناسی در هنر و فلسفه و اخلاق اجتماعی پرداخته است. سخنرانیهای اخیر ایشان ، از سال ۱۹۹۷ یعنی حدود هفت سال است که به صورت هفتگی از تلویزیون ایران پخش می شود. البته چنانچه اشاره شد سخنرانیها برای تلویزیون یا مصاحبه و شرکت در برنامه های تلویزیونی یا رادیویی انجام نشده است بلکه پس از انجام سخنرانی در مراکز یاد شده تلویزیون ایران اقدام به پخش بعضی از آنها می کند .
طبق آمار مجله سروش ، سخنرانیهای ایشان پر بیننده ترین برنامه ها بعد از اخبار بوده و حتی از برنامه های ورزشی و سریال های تلویزیونی نیز بینندگان بیشتری دارد. از خصوصیات جالب این سخنرانیها تنوع بینندگان است که از نوجوانان تا سالخوردگان و از عامه مردم تا خواص را در مشاغل گوناگون و با مواضع اجتماعی و مذهبی متفاوت شامل می شود.

اسلام

استاد قمشه ای اسلام را با دید عرفانی می نگرد و معتقد است که احکام دینی در همه ادیان الهی از جمله اسلام باید چنان تفسیر شود که با فطرت الهی انسان هماهنگ باشد. چنانکه در قرآن آمده است خداوند انسان را بر فطرت خود آفرید و پیامبر فرموده است هر چه شرع بدان حکم کندعقل نیز بر همان حکم خواهد کرد .

زن از دیدگاه عرفانی

او درباره خانمها نظرات خاص عرفانی دارد از جمله اینکه زن در مقام معشوقی قرار دارد و مظهر معشوقیت و محبوبیت خداوند در روی زمین است. به همین سبب در ادب تغزلی عرفانی پارسی همه جا معشوق مطلق که خداست در صورت زن وصف می شود و مقصود از دخترپادشاه چین و بت چینی یا دختر چینی جلوه و جمال الهی است.

گــیرم که نبینی رخ آن دختر چینی از گردش او گردش این پرده نبینی؟

تهاجم غیر فرهنگی

تفکر جهانی استاد قمشه ای نشئت از این اعتقاد می گیرد که “تهاجم فرهنگی” مشکل شرق نیست بلکه “تهاجم غیر فرهنگی” است که مشکل زاست .چه بسا فرهنگ اصیل غرب و همه کشورهای جهان می تواند مایه تعالی و رشد معنوی همگان باشد. چنانکه فرهنگ اصیل شرق نیز برای غربیان پیوسته سرچشمه الهام و معرفت بوده است. او می گوید فرهنگ نور الهی است ، از هر کجا بتابد آنجا مشرق است و آن نور در سه جلوه ظاهرمی شود که عبارتند از زیبایی ، دانایی و نیکویی. جامعه با فرهنگ جامعه ای است که در آن به زیبایی و دانایی و نیکویی بیش از هر چیز بها داده می شود و ثروت و قدرت و دولت و مقام و منصب همه در خدمت این سه ارزش قرار می گیرند.
پیام دکتر قمشه ای در همه سخنرانیهایش بر محور علم و هنر و اخلاق می گردد. تعریف ایشان از این سه ارزش متعالی چنین است که شناخت نظام و هارمونی عالم، علم است، احساس نظام و هارمونی و خلق و ارائه تناسبات تازه هنر است و عمل کردن بر طبق هارمونی های درون و بیرون اخلاق را تشکیل می دهد. هدف علم رسیدن به حقیقت و هدف هنر کشف و ارائه زیبایی و هدف اخلاق رسیدن به خیر و سعادت است و این هر سه یعنی حقیقت ، زیبایی و خیر ، سه جلوه از یک ذات هستند. آنچه خیر است زیباست و حقیقت دارد ، آنچه زیباست خیر است و حقیقت دارد و آنچه حقیقت دارد خیر است و زیباست. شعر معروف زیر از جان کیتز (John Keats) انگلیسی که بخش اول آن از افلاطون گرفته شده مبین همین دیدگاه در فرهنگ غرب است:

“Beauty is truth ، truth beauty ،
That is all ye know on earth ،
and all ye need to know”.

آثار

الهی قمشه‌ای دارای تالیفات و ترجمه‌های متعددی است. مجموعه‌ای از سخنرانی‌های او که به زبان‌های فارسی و انگلیسی در سازمان‌ها و دانشگاه‌های داخل و خارج ایران ایراد شده، به‌صورت نوارهای صوتی و تصویری در زمینه‌های متنوع عرفان، ادبیات و هنر عرضه شده‌است. جاذبه کلامش بسیار زیاد بوده و بر روی طیف وسیعی از مخاطبان داخل و خارج کشور، دارای اثرگذاری عمیقی بوده‌است.

فهرست آثار مکتوب

گزیده فیه مافیه (مقالات مولانا) تلخیص و شرح: انتشارات علمی و فرهنگی (۱۳۶۶)
گزیده منطق الطیر (عطار): انتشارات علمی و فرهنگی (۱۳۷۳)
شرح گلشن راز (شیخ محمود شبستری): انتشارات علمی و فرهنگی (۱۳۷۷)
ترجمه گزیده سخنان شکسپیر: انتشارات علمی و فرهنگی (۱۳۷۷)
مقدمه و تصحیح دیوان حافظ: انجمن خوشنویسان ایران و انتشارات سروش (۱۳۶۸)
بررسی آثار ترجمه شده اسلامی به زبان انگلیسی: انتشارات سمت (۱۳۷۱)
مقالات: انتشارات روزنه (۱۳۷۸)
پیامبر، ترجمه اثر جبران خلیل جبران: انتشارات روزنه (۱۳۷۸)
کیمیا (مجموعه مقالات، ترجمه‌ها و مقدمه‌ها) جلدهای ۱ تا ۵، ۸ تا ۱۰: انتشارات روزنه (۱۳۶۶–۱۳۸۹)
۳۶۵ روز با سعدی: انتشارات سخن (۱۳۸۱)
یاد یار مهربان (ستایش و نیایش در ادب پارسی): انتشارات یساولی (۱۳۷۹)
مقدمه، تصحیح و شرح دیوان حافظ: انتشارات پیک علوم (۱۳۸۱)
رباعیات حکیم عمر خیام (ویرایش و پیشگفتار): انتشارات پیک علوم(۱۳۸۲)
مناجات منظوم حضرت علی (ع) (پیشگفتار): انتشارات کلینی (۱۳۷۹)
قرآن دوجلدی (عربی و فارسی): نشر هفت گنبد (ترجمه استاد فقید مهدی الهی قمشه‌ای و ویرایش حسین الهی قمشه‌ای)(۱۳۷۸)
دعای کمیل، ترجمه: انتشارات یساولی (۱۳۸۵)
گنج رحمت (مقدمه‌ای بر تابلوهای بسم الله): انتشارات یساولی (۱۳۸۴)
مائده‌های فرهنگی: انتشارات پیک علوم(۱۳۸۶)
۳۶۵ روز با ادبیات انگلیسی (قلمرو زرین): انتشارات سخن (۱۳۸۶)
۳۶۵ روز با مولانا (در صحبت مولانا): انتشارات سخن (۱۳۸۸)
آن خردمند دیگر، ترجمه اثر هنری ون دایک: انتشارات روزنه(۱۳۸۶)
طلب، ترجمه اثر مرتضی الهی قمشه‌ای: انتشارات پیک علوم(۱۳۸۵)
۳۶۵ روز با قرآن: انتشارات سخن (۱۳۸۹)
زیرکی‌های ملانصرالدین، تألیف شاهد قمشه‌ای، مقدمه و توضیحات حسین الهی قمشه‌ای: انتشارات روزنه (۱۳۸۹)
۳۶۵ روز با سعدی: انتشارات سخن (۱۳۹۱)
گنجینه آشنا: ۳۶۵ روز در صحبت شاعران پارسی گو: انتشارات سخن (۱۳۹۲)