آموزش رانندگی با اتومبیل‌های اتوماتیک

دنیای اطلاعات: گیربکس اتوماتیک به صورت استاندارد اولین بار در سال ۱۹۴۱ در خودرو لوکس کادیلاک استفاده شد ، در آن زمان به دلیل کم بودن نسبی تعداد اتومبیل و ترافیک استفاده از این نوع جعبه دنده صرفا جنبه لوکس و تشریفاتی داشت اما به دلیل تقاضای زیاد در ایالات متحده بسرعت استفاده از آن عمومیت پیدا کرده و رو به گسترش رفت تا جایی که در اواسط دهه نود برسی ها نشان داد نزدیک به هشتاد درصد رانندگان در ایالات متحده طریقه استفاده از جعبه دنده دستی را نمیدانستند زیرا آموزش و امتحان گواهینامه رانندگی با خودرو های گیربکس اتوماتیک انجام می‌شد.
از دهه گذشته در ایران نیز تعداد اتومبیل های گیربکس اتوماتیک به سرعت رو به افزایش است در حالی که آموزش و آزمایش گواهی نامه رانندگی همچنان با اتومبیل های گیربکس دستی صورت می گیرد. اکثر دارندگان اتومبیل های گیربکس اتوماتیک تصور میکنند رانندگی با خودرو دنده اتوماتیک در فشردن پدال گاز و ترمز خلاصه می شود از این رو در کوتاه مدت باعث صدمه به گیربکس اتومبیل خود می شوند. نکات زیادی در مورد رانندگی و نگهداری گیربکس اتوماتیک وجود دارد که در اینجا به تعدادی از مهمترین آنها اشاره میکنیم

علائم شیفتر دنده اتوماتیک

۱- P وضعیت پارک که به دنده پارک مشهور است. (در این وضعیت موتور استارت میخورد)
۲- R وضعیت دنده عقب برای حرکت به عقب.
۳- N وضعیت خلاص گیربکس (در این وضعیت نیز مانند P موتور استارت میخورد)
۴- D وضعیت حرکت ، با انتخاب این حالت بعد از برداشتن پا از روی پدال ترمز اتومبیل حرکت می‌کند و دنده ها بصورت اتوماتیک تعویض می‌شود.
۵- ۴-۳-۲-۱ با انتخاب هر یک از این شماره ها گیربکس محدود به تعویض دنده تا شماره مورد نظر می‌شود. مثلا انتخاب ۲ باعث می‌شود گیربکس فقط از دنده یک و دو استفاده نماید.
۶- L همان وضعیت دنده یک است که در بعضی از اتومبیل ها با حرف L به معنی low نشان داده می‌شود.
۷- (+M -) حالت manual یا تعویض دستی است ، در این حالت همانند گیربکس دستی میتوان بصورت اختیاری اقدام به تعویض دنده ها نمود با این تفاوت که در صورت توقف اتومبیل دنده به حالت یک باز میگردد. در بعضی اتومبیل ها در حالت دستی در صورت رسیدن دور موتور به بالاترین حد مجاز یا رد لاین دنده بصورت اتوماتیک تعویض می‌شود
۸- کلید O/D یا همان حالت over drive که در بعضی از اتومبیل ها وجود دارد و معمولا در کنار شیفتر دنده و یا بر روی آن قرار دارد. اور درایو در حقیقت یک دنده اضافه همانند دنده پنج در اتومبیل های دنده ای است. در گیربکس های چهار دنده با خاموش کردن وضعیت over drive دنده چهار غیر فعال می‌شود و در اتومبیل های پنج دنده نیز کلید اور درایور مربوط به دنده پنج میباشد. علت نامگذاری اولیه اور درایور در گیربکس بیشتر شدن دور خروجی گیربکس از دور ورودی آن است زیرا در گذشته که اکثر اتومبیل ها دارای محور محرک عقب یا دیفرانسیل عقب بودند در آخرین دنده که معمولا دنده چهار بود دور ورودی و خروجی گیربکس برابر میشد، بعدها دنده ای طراحی شد که دور خروجی گیربکس از دور ورودی آن بیشتر بود و اور درایو نام گرفت. بر خلاف تصور عامه روشن و خاموش کردن حالت اور درایو در سرعتهای پایین و دنده های سنگین هیچ تاثیری در شتابگیری اتومبیل ندارد. این تصور اشتباه ریشه در فیلم های سینمایی و صحنه های ساختگی آنها دارد.

رانندگی با گیربکس اتوماتیک

اگر برای اولین بار می‌خواهید با اتومبیل دنده اتوماتیک رانندگی کنید قبل از هر چیزی بخاطر داشته باشید که باید استفاده از پای چپ برای رانندگی را فراموش کنید زیرا پای چپ در رانندگی برای فشردن پدال کلاچ است که در اتومبیل دنده اتوماتیک وجود ندارد. استفاده از پای چپ در اتومبیل گیربکس اتوماتیک به معنی فشردن پدال ترمز با آن است و در صورتی که همزمان در حال فشردن پدال گاز باشید قطعا گیربکس اتومبیل شما دچار آسیب جدی می شود.

روشن کردن موتور و حرکت

هنگام روشن کردن اتومبیل حتما پای خود را روی پدال ترمز بگذارید البته مکانیزم اکثر اتومبیل های امروزی به ترتیبی است که معمولا بدون فشردن پدال ترمز روشن نمی‌شود اما بهتر است بعد از روشن شدن موتور نیز تا قبل از حرکت پا را از روی پدال ترمز بر ندارید. علت این توصیه صرفا بخاطر نکات ایمنی است زیرا در اتومبیل دنده اتوماتیک بعد از خاموش شدن موتور عملا دنده درگیری وجود ندارد و بجز حالت پارک شیفتر دنده بقیه دنده ها خلاص میباشند ، حال اگر آخرین باری که شما اتومبیل را پارک کرده اید سیم یا مکانیزم الکترونیکی شیفتر دنده دچار اشکال شده و اتومبیل در در حالت پارک قرار نگرفته باشد بلافاصله بعد از روشن شدن موتور ، اتومبیل حرکت می‌کند و ممکن است باعث مشکلات جبران ناپذیری بشود. هر چند این احتمال ضعیف است اما قابل چشم پوشی نیست.
بعد از روشن شدن موتور حتی در هوای گرم بهتر است قبل از حرکت دقایقی را برای گرم شدن موتور منتظر بمانید، حرکت بلافاصله مخصوصا در هوای سرد باعث تعویض خشک و خشن دنده ها می‌شود که در اغلب اتومبیلها کاملا محسوس است، رعایت این نکته در طول عمر شیرهای برقی و مجموعه کنترل هیدرولیکی گیربکس موثر است. دنده پارک P برای گرم شدن موتور اتومبیل بهترین انتخاب است اما در صورت حضور در اتومبیل میتوان از حالت خلاص N نیز برای گرم کردن موتور استفاده کرد. هنگام تغییر وضعیت شیفتر دنده از حالت پارک P یا خلاص N به حالت حرکت D یا دنده عقب R باید پدال ترمز را نگه دارید ، گاز دادن به موتور و تعویض دنده در حالتی که دور موتور بالاست باعث آسیب فوری و جدی به قسمتهایی از گیربکس می‌شود و ممکن است گیربکس به تعمیر اساسی نیاز پیدا کند.

خصوصیات گیربکس اتوماتیک

بعد از انتخاب دنده با برداشتن پا از روی پدال ترمز اتومبیل به آرامی حرکت می‌کند و با فشار بر روی پدال گاز سرعت اتومبیل افزایش پیدا کرده و دنده ها به ترتیب عوض می‌شود. برای تعویض اتوماتیک دنده ها در گیربکس اتوماتیک هیچ نیازی به رها کردن یا کم کردن گاز وجود ندارد و گیربکس بوسیله مکانیزم کنترل دور موتور، دور موتور را هنگام تعویض دنده پایین آورده و با دنده بعدی یا قبلی هماهنگ می‌کند. بسیاری از افراد تصور می کنند در اتومبیل دنده اتوماتیک راننده اختیار عمل نداشته و دنده ها کاملا بدون دخالت راننده تعویض می شوند در صورتی که گیربکس اتوماتیک به دلیل نداشتن پدال کلاچ و لزوم رها کردن پدال گاز عمل تعویض دنده مستقیم یا معکوس را با دخالت راننده در کسری از ثانیه انجام میدهد که بسیار سریعتر از ماهرترین راننده در گیربکس دستی است. در گیربکس اتوماتیک زمان (دور موتور) تعویض دنده رابطه مستقیم با مقدار فشردن پدال گاز دارد به طوری که اگر راننده با گاز کم (دور موتور پایین) حرکت کند دنده ها در دور پایین عوض شده و اتومبیل به آرامی سرعت میگیرد، در این حالت اغلب تمام دنده های گیربکس تا سرعت هشتاد کیلومتر تعویض می‌شود. اما اگر راننده پدال گاز را تا انتها فشار دهد و باصطلاح تخته گاز برود اتومبیل با حداکثر شتاب حرکت کرده و همه دنده ها بعد از رسیدن دور موتور به انتها یا ردلاین red line تعویض میشوند. زمان تعویض دنده در گیربکس اتوماتیک با توجه به شرایط اتومبیل و جاده نیز تغییر می‌کند، بعنوان مثال در سربالایی ها دنده مستقیم دیرتر و دنده معکوس زودتر تعویض می‌شود اما در سر پایینی ممکن است با رها کردن پدال گاز در سرعت شصت کیلومتر گیربکس در دنده چهار یا پنج قرار بگیرد.

رانندگی در ترافیک و سربالایی

برای استفاده صحیح از گیربکس اتوماتیک و طول عمر قطعات گیربکس باید دنده مناسبی را در شرایط متفاوت انتخاب نمود. در ترافیک های سنگین که با ایست کامل و حرکت آرام اتومبیل همراه است بهتر است حالت دنده یک را انتخاب کنید ( در بعضی از اتومبیل ها دنده ۱ با حرف L نشان داده می‌شود) زیرا در صورتی که شیفتر روی وضعیت درایو D باشد ، گیربکس در هنگام راه افتادن دنده یک را انتخاب می‌کند اما به محض اینکه شما به اتومبیل جلویی نزدیک شده و پدال گاز را رها میکنید گیربکس به دنده دو یا سه میرود و به محض توقف کامل مجددا در دنده یک قرار میگیرد. با هر بار حرکت و توقف شما هر چند کوتاه باشد این مساله تکرار می‌شود و با توجه به اینکه تعویض هر دنده در گیربکس اتوماتیک مستلزم عملکرد مجموعه ای از کلاچ ها و سوپاپ هاست یقینا این امر باعث کوتاه شدن عمر مفید گیربکس می‌شود. در مورد ترافیک و بطور کلی فشردن و رها کردن اجباری پدال گاز در هر سرعتی زیر نود کیلومتر بویژه در سربالایی ها نیز باید دنده مناسب را انتخاب کرد به طوری که هر بار رها کردن و فشردن پدال گاز باعث تعوض دنده نشود. آگاهی از تعویض دنده با توجه به تغییر دور موتور و انتخاب وضعیت مناسب شیفتر دنده بعد از مدتی حاصل می‌شود اما بطور مثال با خودروی اتوماتیک چهار دنده در سرعت هشتاد کیلومتر میتوان دنده سه دستی را انتخاب کرد.
به طور کلی می توان گفت همیشه در شرایط ترافیک ، سر بالایی یا محدودیت سرعت باید دنده ای را در حالت دستی انتخاب کنید که گیربکس در حالتی که پای شما روی پدال گاز است انتخاب می‌کند. در گیربکس هایی که حالت تعویض دستی و نشانگر دنده دارند (تیپ ترونیک) در سرعت معین هنگامی که پا روی پدال گاز است با قرار دادن شیفتر در حالت دستی وضعیت دنده مشخص شده و میتوانید در همان حالت به رانندگی ادامه دهید. برای تعویض حالت شیفتر دنده از وضعیت اتوماتیک به دستی یا بلعکس نیازی به رها کردن پدال گاز یا فشردن پدال ترمز نیست.

تعویض موقعیت شیفتر دنده و حالت دستی (تیپ ترونیک)

تعویض شیفتر دنده در رانندگی با گیربکس اتوماتیک تا حد زیادی شبیه به گیربکس دستی میباشد. برای بسیاری از رانندگان اتومبیل های دنده اتوماتیک صحیح یا غلط بودن تعویض موقعیت شیفتر دنده در حال حرکت به درستی مشخص نیست. در گیربکس اتوماتیک همانند گیربکس دنده ای نمیتوان در حال حرکت دنده عقب را انتخاب نمود، البته اغلب گیربکس ها سیستم بازدارنده ای برای عدم فعال شدن دنده عقب در حال حرکت دارند و اگر شیفتر دنده در حین حرکت اشتباها در دنده عقب قرار بگیرد به حرکت رو به جلو ادامه داده یا خلاص میشوند. انتخاب حالت خلاص در هنگام حرکت نیز همانند گیربکس دنده ای است. به طور کلی خلاص کردن دنده در هنگام حرکت و سرعت به دلیل از بین رفتن ترمز موتوری، کم شدن نیروی ترمز و فرمان و احتمال خاموش شدن موتور هم در اتومبیل های دنده ای و هم اتوماتیک عملی خطرناک است اما از نظر فنی خلاص کردن و قرار دادن مجدد در دنده در گیربکس های اتوماتیک اشکالی ایجاد نمی‌کند البته باید توجه داشت که هنگام برگشتن از حالت خلاص به حالت D پدال گاز باید کاملا رها و دور موتور پایین باشد. انتخاب وضعیت های Lیا ۱ , ۲ , ۳ و ۴ دقیقا همانند گیربکس های دنده ای میباشدو هنگام انتخاب این وضعیت ها باید با توجه به سرعت اتومبیل عمل کرد، مثلا در سرعت ۱۰۰ کیلومتر نمیتوان دنده ۲ , ۱ یا L را انتخاب کرد و باید دنده با توجه به سرعت اتومبیل انتخاب شود اما هنگام تغییر وضعیت از حالت D به ۱,۲,۳,۴ رها کردن پدال گاز الزامی نیست. در اتومبیل های که دارای وضعیت دستی هستند +M – در هر سرعتی و بدون هیچ محدودیتی میتوان از حالت دستی M به حالت اتوماتیک D رفت.

پشت چراغ قرمز

اکثر رانندگان اتومبیل های دنده اتوماتیک در ترافیک های سنگین و پشت چراغ قرمز دنده را در حالت خلاص N و یا پارک P قرار میدهند ، این عادت ریشه در رانندگی با گیربکس دستی و لزوم خلاص کردن دنده و رها کردن پدال کلاچ دارد که در گیربکس اتوماتیک روشی اشتباه است و از عمر مفید قطعات گیربکس می کاهد. در گیربکس های اتوماتیک هنگام توقف کامل گیربکس در دنده یک میماند و تنها درگیری بین موتور و گیربکس نیروی جریانهای دورانی و گردابی روغن هیدرولیک درون مبدل گشتاور هیدرودینامیکی (توربین) است که بدلیل دور پایین موتور در کمترین حالت میباشد در صورتیکه خلاص کردن و قرار دادن مجدد شیفتر در حالت حرکت اعمال چند گانه ای مانند حرکت سوپاپها ، باز و بسته شدن شیرهای برقی ، آزاد و درگیر شدن مجموعه کلاچ ها و … را به گیربکس تحمیل می‌کند. بنابر این بهتر است در توقف های چند دقیقه ای گیربگس در حالت حرکت باقی بماند.

هنگام توقف

هنگام توقف با اتومبیل گیربکس اتوماتیک باید ابتدا ترمز دستی کشیده سپس شیفتر دنده را روی وضعیت پارک P قرار دهید. حالت یا وضعیت پارک در گیربکس اتوماتیک بین رانندگان به دنده پارک شهرت یافته است در صورتی که در این حالت شیفتر دنده ، عملا دنده یا مجموعه ای از دنده ها همانند سایر دنده های گیربکس وجود ندارد. از آنجایی که در گیربکس اتوماتیک بعد از خاموش شدن موتور و از کار افتادن پمپ هیدرولیکی گیربکس دنده درگیری همانند گیربکسهای دنده دستی وجود ندارد حالت پارک P برای اطمینان از حرکت نکردن اتومبیل بعد از توقف طراحی شده است و ماندن گیربکس در حالت خلاص اشکال فنی ایجاد نمی‌کند. در حالت پارک P معمولا یک ضامن یا اهرم فولادی قسمتی از مجموعه خروجی گیربکس را به پوسته متصل و در حقیقت قفل می‌کند ، اگر هنگام توقف قبل از کشیدن ترمز دستی (یا فشار دادن در انواع پدال پایی) شیفتر دنده را در حالت پارک P قرار دهید ضامن دنده در جای خود تحت فشار قرار میگرد و برای بیرون آمدن مجدد از حالت پارک P شیفتر دنده سفت تر می‌شود. این عمل علاوه بر کم کردن عمر سیم یا متعلقات شیفتر دنده باعث فرسودگی تدریجی پوسته گیربکس می شود. هر چقدر شیب محل پارک اتومبیل بیشتز باشد فشار بر روی سیستم پارک P و سفت شدن شیفتر دنده بیشتر خواهد بود بنابر این همیشه قبل از قرار دادن شیفتر دنده در وضعیت پارک P ترمز دستی را بکشید.