دنیای اطلاعات مرجع کامل اطلاعات
دنیای اطلاعات: حروف مقطعه، (حرفهای گسسته) حروفی هستند که در ابتدای برخی از سورههای قرآن آمدهاست. حروف مقطعه در ابتدای ۲۹ سوره از سورههای قرآن آمده و مجموعا ۷۸ حرف است که با حذف مکررات، ۱۴ حرف میشود.
بنا بر بررسیهای پژوهشگران، ازجمله تئودور نولدکه، این حروف، مخفف نام افرادی است که نسخههای مختلف قرآن را در زمان عثمان از آن افراد جمعآوری کرده بودند. قرآن در زمان عثمان، خلیفه سوم، تحت نظارت جمعی از صحابه به رهبری زید بن ثابت به صورت یک کتاب، موسوم به مصحف عثمان جمع گردید. بنا بر پژوهشهای محققان، حروف مقطعه نمایانگر حروفی بوده که به صورت برچسب بر روی جعبههای حاوی هر نسخه نوشته شده بود تا مشخص شود هر قسمت از متن از کدام شخص دریافت شده و بنابر این منظور از «الر»، الزبیر است و منظور از «المر»، المغیره و «حم» عبدالحمن است و طه کوتاهشده نام طلحه است که به عنوان برچسب بر روی جعبهها نوشته شده بود.
فهرست حروف مقطعه
این ۷۸ حرف (که بدون تکرار ۱۴ تا میشود) به قرار زیر است:
| ردیف | حروف مقطعه | طول کلمه (حرف) | تعداد تکرار | تعداد حروف | سوره |
|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | الم | ۳ | ۶ | ۱۸ | بقره، آل عمران، عنکبوت، الروم، لقمان، السجده |
| ۲ | المص | ۴ | ۱ | ۴ | الاعراف |
| ۳ | الر | ۳ | ۵ | ۱۵ | یونس، هود، یوسف، ابراهیم، الحجر |
| ۴ | المر | ۴ | ۱ | ۴ | الرعد |
| ۵ | کهیعص | ۵ | ۱ | ۵ | مریم |
| ۶ | طه | ۲ | ۱ | ۲ | طه |
| ۷ | طسم | ۳ | ۲ | ۶ | الشعراء، القصص |
| ۸ | طس | ۲ | ۱ | ۲ | النمل |
| ۹ | یس | ۲ | ۱ | ۲ | یس |
| ۱۰ | ص | ۱ | ۱ | ۱ | ص |
| ۱۱ | حم | ۲ | ۶ | ۱۲ | غافر، فصلت، الزخرف، الدخان، الجاثیه، الاحقاف |
| ۱۲ | حم عسق | ۵ | ۱ | ۵ | الشوری |
| ۱۳ | ق | ۱ | ۱ | ۱ | ق |
| ۱۴ | ن | ۱ | ۱ | ۱ | القلم |
| جمع ستون | ۳۸ | ۲۹ | ۷۸ |
و نیز با حذف حروف تکراری ۱۴ حرف باقی میماند:در عبارت (صراط علی حق نمسکه) جمع است
| ا | ح | ر | س | ص | ط | ع | ق | ک | ل | م | ن | ه | ی |
تلفظ حروف هنگام قرائت
این حروف یک حرفی نوشته می شوند ولی هنگام تلفظ و خواندن ۲ یا ۳ حرفی خوانده می شوند.
حروفی که اسامی شان به همزه ختم می شود مانند راء، هنگام تلاوت در قرآن بدون همزه تلفظ می شوند، لذا اسامی حروف مقطعه ۲ یا ۳ حرفی اداء می شود:
دو حرفی: حا، را، طا، ها، یا.
سه حرفی: الف، سین، صاد، عَین، قاف، کاف، لام، میم، نون.
لازم به تذکر است که تمام قواعد تجویدی حروف اعم از ادغام، اظهار، اخفاء و احکام مد هنگام تلاوت این حروف رعایت می شود.
به علت سکون لازم مظهر تمام حروف مقطعه ی ۳ حرفی به اندازه شش الف کشیده می شوند.
گمانهزنیهای مسلمانان
تبیین این حروف از آغاز تاریخ تفسیر تاکنون همواره توجه مفسران و قرآن پژوهان را به خود معطوف داشته و نظرات مختلف معروف پیرامون حروف مقطعه از این قرار است:
- حروف مقطعه از نوع متشابهات قرآنی است که علم آن مخصوص به خداوند است
- حروف مقطعه از ناحیه خدا، سوگندهایی است مبنی بر این که این کتاب از سوی او است
- این حروف در واقع رمز و سری میان خدا و پیامبر اسلام است که تنها پیامبر و افراد پاک میتوانند از آنها آگاهی یابند
- این حروف نوعی سوگند و قسم الهی است
- حروف مذکور، برای آگاه نمودن پیامبر از نزول وحی و تمایز آن از سخنان بشری نازل شدهاست
- با تدبر در سورههای دارای حروف مقطعه مشترک، روشن میشود که مضامین و سیاق آنها، با یکدیگر مشابه و متناسب است.
سید محمد جواد غروی: در بیست و هفت سوره از بیست و نه سوره که با این حروف آغاز شدهاند بعد از آنها لفظ کتاب یا کلمه یی که دارای همین مفهوم باشد مثل ذکر یا قرآن یا کتابت آمدهاست که آوردن کلمه کتاب پس از حروف مقطعه بیان این حقیقت است که علیرغم ترکیب کتاب خدا از این حروف کسی نتوانسته و نخواهد توانست تا نهایت دنیا کلامی مثل آن بیاورد. تمام لغات جهان از ابتدا تا این عصر از همین حروف که به تنهایی اصواتی بیش نیستند پدید آمدهاست و وسیله ایجاد ارتباط بین بشر و توسعه علوم ثمره ترکیب این حروف محدود میباشد و قرآن نیز از این قاعده مستثنی نیست و پس از ترکیب دارای معنی و اشکال مختلف میشود. پس مقصود از آوردن این حروف در ابتدای سورهها بدین منظور بودهاست که قرآن از همین حروف و کلماتی ترکیب شده که خود شما هم تلفظ میکنید ولی مانند این قرآن را نمیتوانید بیاورید و به همین جهت بعد از آوردن حروف مقطعه نام و مفهوم کتاب را بیان میکند.
زمخشری گوید: «این چهارده حرف ـ که نصف حروف هجا هستند ـ کاملا نیمی از صفات حروف را دارا هستند: نیمی از حروف «مهموسه» : «ص ک ه س ح» و نیمی از حروف «مجهوره» : «ا ل م ر ع ط ق ی ن» و نیمی از حروف «شدیده» : «ا ک ط ق» ونیمی از حروف «رخوه» : «ل م ر ص ه ع س ح ی ن» و نیمی از حروف «مطبقه» : «ص ط» و نیمی از حروف «منفتحه» : «ا ل م ر ک ه ع س ح ق ی ن» و نیمی از حروف «مستعلیه» : «ق ص ط» و نیمی ازحروف «منخفضه» : «ا ل م ر ک ه ی ع س ح ن» ونیمی از حروف «قلقله» : «ق ط» سپس گوید: «چه بزرگ است خداوندی که حکمتش در هر چیزی دقت نشان داده است».
منابع
سیداحمد مستنبط. قطرهای از دریای فضائل اهل بیت (ع) ترجمه کتاب نفیس «القطره». ترجمه محمدحسین رحیمیان. نشر الماس، ۱۳۸۱. شابک ۱-۰۷-۷۷۵۳-۹۶۴.
عبدالله جوادی آملی. تسنیم: تفسیر قرآن کریم. قم: اسراء، ۱۳۸۵. شابک ۹۶۴-۵۹۸۴-۴۸-۳.
