دنیای اطلاعات: شاه اسپرم یا شاهاسپرغم با نام علمی Tanacetum balsamita، یکی از گیاهان دارویی خوشبواست که به ویژه در مراغه یافت میشود و تابستانها که رشد آن پایان مییابد عرق آن را میگیرند. عرق آن برای درمان دل درد و دل پیچه و همچنین برای خوشبو و خوشمزه کردن چای، دوغ و آبدوغ خیار به کار میرود. برخی آن را به نام ریحان عروسان آوردهاند.
بعد از اسلام شاهسپرم را به عربستان بردند و نامش را به سلطان الریا حین ترجمه کردند و از آن جا به اروپا رفت و به زبان لاتین به آن بازیلیک ، یعنى سبزى سلطنتى لقب دادند.
لقب آن از روى افسانه اى است که در فرهنگ عامیانه (فولکلور) فارسى وجود دارد و پیدایش شاهسپرم در زمان سلطنت انوشیروان مى رساند و با اینکه این داستان صورت افسانه دارد، ولی خواندن آن خالى از لطف نیست . اینک شرح داستان به همه صورت که در کتب قدیم آمده است:
گویند اسپرغم پیش از انوشیروان نبود. روزى انوشیروان بار عام داده ، و به دیوان قضاوت نشسته بود. ناگاه مارى بزرگ از زیر تخت در آمده ، حاضران را از دیدن او ترس به هم رسید. قصد او کردند، شاه فرمود بگذارید شاید شکایتى داشته باشد.
به دنبال او برفتند تا به کنار چاهى رسیدند. مار بر کنار چاه حلقه زد، آنگاه به درون رفت و بر آمد، چون در آن چاه نگاه کردند، مارى دیدند مرده افتاده و عقربى نیش بر او بند کرده ، نیزه اى از بالاى چاه بر پشت عقرب فرو بردند و چون یک سال بگذشت ، هم در آن روز شاه نشسته بود و به شکایات مردم رسیدگى مى کرد.
همان مار به نزدیک سریر آمد و از دهن خود قدرى تخم سیاه بریخت و برفت ، کسرى فرمود آن تخم را کاشتند. از آن شاه اسپرغم بر آمد و انوشیروان که پیوسته زکام داشت از بوییدن و خوردن آن زکامش برطرف شد.
مشخصات ظاهری گیاه شاه اسپرم
گیاهی است علفی و چند ساله به ارتفاع حدود ۵۰ سانتیمتر گاهی موارد بیشتر و برگهای آن معطر، دمبرگدار، تخم مرغی شکل با قاعدهی قلبی، نوکتیز با لبههای کنگرهای و دندانه ارهای میباشند. در انتهای ساقهها، گل دهنده و گلهای آن طبقیِ زرد رنگ و دور طبق، گلبرگهای زبانهای به رنگ سفید دیده میشوند.
طبیعت از نظر طب سنتی
طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن گرم است.
مزاج سازگار: افراد بلغمی مزاج / سرد و تر
خواص درمانی
– بارز ترین خاصیت درمانی شاه اسپرم مقوى معده ، بادشکن ،ضد عفونى کننده دهان و دستگاه گوارش ، مدر و ضد تشنج مى باشد
– به علت داشتن اسانس مخصوص بوى پیاز و سیر را از دهان مى برد
– عصاره یا عرق شاهسپرم براى درمان زکام و سینه درد و سرفه به کار مى رود.
– مضمضمه جوشانده غلیظ و جویدن شاهسپرم جهت رفع آفت دهان و بو کردن آن براى رفع سر درد مفید است.
– کسانى که هنگام مسافرت در اتومبیل – هواپیما و کشتى حالشان بهم مى خورد و دچار سر درد و دل بهم خوردگى مى شوند، مى توانند از شاهسپرم استفاده کنند، و با بو کردن و جویدن برگ هاى نازک شاهسپرم خود را تسکین دهند
– شاهسپرم میکرب هاى اسهال و وبا را از بین می برد .
– بوى شاهسپرم مگس را فرار مى دهد.
– خوردن بذر شاهسپرم مقاومت بدن را در برابر سموم زیاد مى کند.
– شاهسپرم داراى ویتامین k بوده و براى خون دماغ و بواسیر خونى سودبخش مى باشد
– سابقا تخم شاهسپرم با شکر کوبیده ، جهت رفع بوى زیر بغل استعمال مى کردند
– در تبریز نوعی از شاهسپرم که بسیار خوشبوست کاشته و عرق برگ آنرا براى رفع دل درد و تقویت معده مصرف مى نمایند.
– عرق آن برای درمان دل درد و دل پیچه و همچنین برای خوشبو و خوشمزه کردن چای،دوغ و آبدوغ خیار به کار میرود.
درمان سوء هاضمه با استفاده از عرق شاهسپرم
بیماری سوء هاضمه عملکردی یک بیماری شایع در جهان بوده که سه تا ۳۰ درصد جمعیت هر جامعه را مبتلا میکند و میلیون ها دلار سالانه صرف درمان این بیماری میشود.
اغلب درمان های رایج این بیماری اثر بخشی محدودی داشته اما در روش جدید کشف شده که با استفاده از عصاره خوراکی گیاه “شاهسپرم” انجام میشود، درمان اثر بخشی بیشتری دارد.
از این دارو پیش از این در طب سنتی به منظور درمان سرماخوردگی، برونشیت و تهوع استفاده میشد.
در این مطالعه تعداد ۲۰۰ بیمار مبتلا به بیماری سوء هاضمه عملکردی به دو گروه دریافتکننده “شاهسپرم” و”دارونما” تقسیم شدند و بیماران پیش و پس از درمان از نظر شدت شکایات مورد بررسی قرار گرفتند.
بر اساس این مطالعه، میزان پاسخ به درمان در گروه دریافتکننده “شاهسپرم” ۶۷ درصد و در گروه دریافتکننده “دارونما” ۲۱ درصد بوده و ۱۲ درصد نیز هیچ پاسخی به درمان نداده و درمان نشدند.وی یادآور شد: بر اساس این تحقیق، تجویز “شاهسپرم” در هر دو جنس (زن و مرد) و در تمامی رده های سنی در مقایسه با “دارونما” برتری دارد.
طبق این مطالعه عرق شاهسپرم به عنوان یک داروی موثر در درمان بیماری سوء هاضمه عملکردی مطرح بوده و اثر آن نیز ناشی از “اژنول” و “اسید لینولئیک” است که از التهاب مزمن دستگاه گوارش جلوگیری میکند.
روش های مصرف
مصرف گیاه: می توان مقداری از گیاه خشک و یا تازه را مانند چای دم کرد و قبل از هر وعده غذا میل نمود.
گیاه تازه: میتوان به عنوان سبزی خوردن به همراه دیگر گونه ها همراه غذا میل نمود.
مصرف عرق: به صورت شربت ترکیب شده با عسل و یا به صورت تنها قبل از هر وعده غذایی یک استکان میل شود، معمولا اکثر افراد آن را به چایی دم کرده شده به صورت عرق اضافه می کنند و یا برگهای آن را یک یا دو برگ به چای دم کشیده اضافه می کنند بیشتر از آن چایی را تلخ خواهد کرد.
عوارض و مضرات
– مصرف آن جز در مواردی که ایجاد حساسیت نمی کند، مجاز می باشد.
– زنان باردار باید در خوردن شاه اسپرم رعایت کنند.
شرایط نگهداری عرق شاه اسپرم
– نگهداری از عرق و شربت گیاهی شرایط خاصی دارد که در صورتی که این شرایط رعایت نشود خواص این نوشیدنیها تحت تاثیر آن کم شده یا بهطور کلی از بین میرود.
– بهترین روش پیشنهادی برای نگهداری از عرقیات گیاهی قرار دادن آنها در ظروف شیشهای تیره رنگ یا آلومینیومی است به گونهای که در آنها به طور کامل بسته شود.
– برخی عرقیات در مقابل نور خورشید و گرما عطر و خاصیت خود را از دست میدهند بنابراین سعی کنید این عرقیات را دور از تابش خورشید و در مکانی خنک قرار دهید.
– عرقیات متناسب با شرایطی که تهیه و تولید میشوند از یک تا ۳ سال تاریخ مصرف دارند، بنابراین هنگام مصرف عرقیات گیاهی به تاریخ انقضای آنها دقت کنید.
– از نگهداری عرقیات گیاهی در مکانهای گرم و مرطوب پرهیز کنید. این مکانها خاصیت عرقیات را از بین میبرند.
