دنیای اطلاعات: در انجام اسکن هسته ای یا رادیوایزوتوپ از مواد رادیواکتیو متفاوتی استفاده می شود. در تشخیص بیماری های مختلف نوع ماده رادیواکتیو بکار برده شده متفاوت است بطور مثال برای تشخیص بیماری های استخوان بیشتر از عنصر رادیواکتیو تکنیسیم technetium استفاده میشود. البته در بعضی از موارد از گالیم Gallium و یا ایندیمIndium استفاده می‌گردد. در تشخیص بیماری های غده تیروئید از عنصر ید Iodine رادیواکتیو و برای تشخیص بیماری های قلبی از تالیمThallium رادیواکتیو استفاده میشود.با دلگرم همراه باشید تا با عوارض اسکن آشنا شوید.
کاربردهای اسکن استخوان عبارتند از :
۱- تشخیص شکستگی های مخفی
۲- آرتریت و التهاب مفاصل
۳- عفونتهای استخوان
۴- تومورها
۵- بررسی سرایت سرطانها به استخوان
۶- بررسی دردهای استخوانی
۷- بررسی پروتزها و مفاصل مصنوعی
۸- بررسی آسیبهای ورزشی
آیا انجام این اسکن عوارضی هم دارد؟
عارضه قابل ملاحظه ای برای این اسکن گزارش نشده است.
فرآیند انجام اسکن استخوان
ابتدا پرتودارو ( ماده رادیواکتیو) به صورت وریدی به بیمار تزریق می شود. ۳ تا ۴ ساعت طول می کشد تا ماده رادیواکتیو وارد استخوان شود. در این فاصله بیمار میتواند به منزل برود و در زمان تعیین شده به مرکز هسته ای برگردد.
ممکن است بسته به نوع بیماری و نظر پزشک متخصص هسته ای ، همزمان با تزریق پرتو دارو تصویربرداری از ناحیه مورد نظر انجام شود. نوشیدن مایعات فراوان کمک می کند تا داروی اضافی که جذب استخوان نشده است ، از طریق ادرار دفع شود و کیفیت تصاویر اسکن بهتر شود.کل مدت تصویربرداری ۴۵ دقیقه می باشد. در بعضی شرایط خاص ممکن است نیاز به تصاویر اضافی باشد که به مدت تصویربرداری اضافه میشود.
برای تصویربرداری ، بیمار آرام و بی حرکت روی تخت دراز کشیده و دستگاه گاما کمرا به آرامی در طول بدن وی حرکت می کند و از تمام بدن ، از فرق سر تا نوک انگشتان تصویربرداری می نماید. هرگونه حرکت سبب تار شدن تصویر میشود که برای جلوگیری از اشتباه تشخیصی باید تصویربرداری تکرار شود.پس از اتمام تصویربرداری ، بیماردر اتاق انتظار منتظر می ماند تا تصاویر تهیه شده بازبینی شود و در صورت بی اشکال بودن ، بیمار میتواند مرکز را ترک نماید.دربعضی مواقع ممکن است نیاز به فاز چهارم باشد که معمولا ۱۸ تا ۲۴ ساعت بعد انجام می شود و مدت تصویربرداری حدود ۱۰ دقیقه می باشد.
در بعضی از بیماریها پزشک برای بررسی دقیق تر درخواست اسکن سه بعدی از منطقه خاصی از بدن می کند که اصطلاحا به آن اسکن اسپکت گفته میشود. در اسکن اسپکت گاما کمرا ۳۶۰ درجه حول عضو مورد نظر چرخش می نماید و ۶۴ تا تصویر از عضو مورد نظر میگیرد و با آنالیز نرم افزاری تصویر سه بعدی ایجاد مینماد که میتواند مقاطع متعدد از عضو مورد نظر را مورد بررسی قرار داد این اسکن حدود نیم ساعت طول میکشد که در صورتیکه حال عمومی بیمار خوب باشد و بتواند در طول تصویربرداری بی حرکت بماند انجام میشود.
ماده رادیواکتیو تزریق شده به بدن از خود اشعه گاما که نوعی اشعه رادیواکتیو است تابش می کند. اشعه رادیواکتیو برای بدن مضر بوده و در مقادیر زیاد به سلول ها آسیب میرساند. باید توجه داشت که هر روش تشخیصی و درمانی در کنار مزایایی که دارد میتواند عوارضی هم داشته باشد. دانشمندان و پزشکان سعی میکنند با بهبود تکنیک ها این عوارض و آسیب ها را به حداقل برسانند. مقدار اشعه ایکه در هر بار اسکن هسته ای به بدن میرسد به اندازه اشعه ایست که در ۲۰۰ بار رادیوگرافی عمولی به بدن وارد می شود. گرچه این مقدار زیاد است ولی آسیبی به بدن بیمار وارد نمی کند.
برای به حداقل رساندن آسیب اشعه رادیواکتیو سعی می شود حداقل میزان ماده رادیواکتیو بکار رود. پس غلظت ماده رادیواکتیو تزریقی به بیمار بسیار اندک بوده و در نتیجه میزان اشعه ساطع شده از بدن بیمار بسیار کم است. به همین نسبت تصویربرداری از این میران اندک اشعه مشکل میشود. برای بدست آوردن یک تصویر مناسب معمولا نیاز میشود تا بیمار حدود یک ساعت در مقابل دوربین دستگاه قرار گیرد تا میزان اشعه کافی به صفحه حساس دوربین وارد شود. در این مدت دوربین ممکن است در جهات مختلف حرکت کرده و بدن بیمار را از زوایای متفاوتی ببیند. در طول مدت تصویربرداری بیمار باید بدون حرکت باشد.
انجام اسکن هسته ای برای جنین مضر است پس در صورت بارداری و یا شک به بارداری بیمار باید آن را به پزشک معالج اطلاع دهد. در صورتیکه اسکن هسته ای برای یک خانم شیرده انجام شود وی باید شیر خود را تا دو روز بعد از انجام آن دوشیده و دور بریزد.
آیا انجام اسکن هسته‌ای برای اطرافیان ما ایجاد خطر می کند؟
به جز در موارد استثناء که برای درمان بیماران سرطانی استفاده میشود که آن هم بیمار ۳ روز بستری می‌گردد در بقیه موارد هیچ خطری متوجه اطرافیان نیست.
بعد از انجام اسکن ، من باید به چه نکاتی توجه کنم و چه چیزهایی را رعایت کنم؟
به طور کلی احتیاطات خاصی لازم نیست ولی بهتر است از تماس بسیار نزدیک برای طولانی مدت به خصوص بچه‌ها و خانم‌های باردار فقط در ۲۴ ساعت اول بعد از اسکن پرهیز کنیم پس برای خود یک محیط جداگانه ( ایزوله ) درست نکنید. تأکید می شود لازم به دوری اطرافیان و یا فرستادن آنها به منازل اقوام وآشنایان نیست. تماس طولانی مدت تا روز بعد از انجام تست بهتر است در فاصله ۱-۲ متری باشد. تماس کوتاه مثل خوش و بش کردن یا بوسیدن بچه ها موردی ندارد.
مواد رادیو اکتیو در بدن چگونه کار میکنند؟
مقدار بسیار ناچیز مواد رادیواکتیو به مولکول‌های بدن وصل می‌شوند و به داخل ارگانی که مدّ نظر برای تصویربرداری است فرستاده می‌شوند. امواج دریافتی از بافت مورد نظر توسط دوربین گاما جذب شده و توسط کامپیوترها پردازش می‌گردد و در نهایت تصاویر عملکردی ایجاد می‌گردد.
چرا باید مدت نسبتاً طولانی در فاصله بین تزریق دارو و تصویربرداری صبر کرد؟
چون در پزشکی هسته‌ای دقیقاً سیستم عملکردی بدن دنبا ل میشود پس در عمل بعد از تزریق مواد تا جذب در بدن بسته به نوع ماده و بافت مورد نظر در بدن، میزان تجمع در ارگان خاص متفاوت است. مثلاً در اسکن قلب در هر مرحله بعد از تزریق ۱/۵ ساعت به طول می‌انجامد که ماده رادیواکتیو به خوبی جذب قلب شود و سپس تصویربرداری شروع گردد. همکاران پزشکی هسته‌ای تعداد ساعات کلی را خدمت شما در موقع پذیرش می‌گویند و گرنه در عمل، دو مرحله تزریق هر کدام ۴ دقیقه و دو مرحله تصویربرداری هر کدام ۱۰ دقیقه (در کل کمتر از ۳۰ دقیقه) معطلی ندارد. در اسکن استخوان از لحظه تزریق باید ۳ ساعت صبر کرد و بعد ۱۰ دقیقه تصویربرداری کرد. در این مدت بیمار با اجازه همکاران پزشکی هسته‌ای میتواند به بیرون از بخش بروند.
خطرات انجام اسکن قلب چیست؟
اسکن قلب ۲ مرحله استرس و استراحت دارد. در مرحله استرس به قلب بیمار یا با داروی غیررادیواکتیو ( آمپول زرد رنگ ) و یا با تست ورزش، فشار وارد می‌کنیم و از قلب بیمار تحت فشار عکس می‌گیریم و سپس ۲-۳ ساعت بعد از آن در مرحله بدون هرگونه فشاری ( استراحت ) عکس می‌گیریم و سپس این دو عکس را مقایسه می‌کنیم. به طور کلی انجام اسکن قلب چه با استرس دارو و یا تست ورزش خطری ندارد.
مواد رادیواکتیو از چه راه‌هایی وارد بدن بیمار می‌گردد؟
معمولاً از طریق سیستم وریدی یا سیاهرگ وارد بدن بیمار میشود اگرچه بعضی مواقع از راه خوردن هم وارد بدن بیمار می‌گردد.
آیا مواد رادیواکتیو مشابه مواد حاجب در رایولوژی ( عکس رنگی ) عمل میکنند؟
خیر، اینها دو ترکیب متفاوت هستند. در استفاده از مواد رادیواکتیو، هیچگونه آلرژی دیده نمی‌شود ولی در مواد حاجب در رادیولوزی نیاز به مراقبت جهت این مهم وجود دارد.
اگر من به ید حساسیت داشته باشم، آیا خوردن ید رادیواکتیو جهت درمان پرکاری تیروئید باعث ایجاد آلرژی در بدن من می‌گردد؟
خیر، این مورد منتفی است و آلرژی ایجاد نمی‌شود.
آیا برای انجام اسکن‌های هسته‌ای در یک دوره زمانی خاص محدودیت وجود دارد؟
در کل، در اسکن‌های پزشکی هسته‌ای مقادیر بسیار ناچیز مواد رادیواکتیو استفاده می‌گردد به طوری که بعضی از اسکن‌های پزشکی هسته‌ای مثل اسکن مثانه برای برگشت ادرار ۵۰ برابر کمتر از تست مشابه در بخش رادیولوژی به مریض اشعه میرساند. درکل حتی در اسکن پزشکی هسته‌ای با استفاده از بیشترین مقدار ماده رادیواکتیو، از انجام یک سی تی اسکن معمولی به بدن بیمار کمتر اشعه میرساند پس نکند که نام هسته‌ای شما را نگران کند.با توجه به موارد فوق، انجام اسکن های متعدد در یک بازه زمانی خاص موردی ندارد.
جواب عکس من چه موقع آماده میشود؟
جواب تستم را از چه کسی می توانم مطلع بشوم ؟
آیا از تکنولوژیست مربوطه بپرسم؟
اغلب اوقات جواب اسکن شما در همان روز آماده می‌گردد ( عصر همان روز ) و شما بهتر است تا ۱-۲ روز بعد جواب را به پزشک معالجتان نشان دهید و جواب از پزشک معالج خود جویا شوید و از اینکه از همکاران ما درباره پاسخ خود سوال نمی فرمایید کمال تشکر و قدردانی را داریم.نکته مهم این که در روز انجام اسکن یا گرفتن جواب، تمامی مدارک در رابطه با بیماری خود را برای ما بیاورید. عکس‌های قبلی مثل سی تی اسکن، سونوگرافی، عکس ساده و … فراموش نشود.
آیا من باید لباس مخصوص بپوشم؟
به جز در بخش درمان، در بقیه موارد لازم به پوشیدن گان نیست.
آیا من می‌توانم جواهرات یا دیگر زیورآلات خودم در حین انجام تست بپوشم؟
به دلیل این که ما در پزشکی هسته‌ای معمولاً از سرتا سر بدن عکس می‌گیریم ( برخلاف دیگر عکس‌ها که از یک ناحیه خاصی گرفته میشود ) پس بهتر است در روز انجام اسکن جواهرات یا دیگر زیورآلات خود را نپوشید.
آیا در صورتی که من وسیله‌ای در بدنم باشد مثل پیس قلبی، می‌توانم در بخش پزشکی هسته‌ای اسکن انجام بدهم؟
در بخش پزشکی هسته‌ای برخلاف MRI ، موردی ندارد البته در صورتی که پروتز در بدنتان استفاده شده، بهتر است جهت تصویربرداری با دقت بیشتر به تکنولوژیست اطلاع دهید.
آیا انجام اسکن پزشکی هسته‌ای برای من خطرناک نیست؟
با توجه به مقادیر بسیار ناچیز مواد رادیو اکتیو مورد استفاده در پزشکی هسته‌ای به هیچ وجه مشکلی ایجاد نمی‌شود و ضمناً تا به حال هم هیچ موردی گزارش نگردیده است.
تفاوت اسکن‌های هسته‌ای با دیگر تست‌ها مثل سی تی اسکن، عکس ساده، MRI در چیست؟
کدام بهتر است؟
اسکن قلب بهتر است یا آنژیوگرافی ؟
اسکن کلیه بهتر است یا سونوگرافی از کلیه‌ها؟
ابداع رشته جوان پزشکی هسته‌ای در کنار دیگر روش‌ها به دلیل این بود که دیگر تست‌ها بیشتر آناتومی و کالبد بافت یا ارگان را نشان می‌دهند ولی پزشکی هسته‌ای بیشتر عملکرد و فیزیولوژی ارگان را نشان می‌دهد. درکل این تست‌ها مکمل یکدیگر هستند و جای یکدیگر را نمی‌گیرند. مثلاً آنژیوگرافی، عروق قلب را نشان می‌دهد ولی اسکن دیواره‌های قلب را نشان می‌دهد.
دلیل بررسی دقیق اسم و سن افراد و چک کردن بعضا چندباره و نیز تفاوت در تصویربرداری حتی برای یک نوع مطالعه چیست؟
به علت متفاوت بودن هر نوع ماده مصرفی اعم از رادیواکتیو و غیر رادیواکتیو برای هر نوع مطالعه خاص و نیز متفاوت بودن بیماران نیاز به تصایر اضافی و مختلف می باشد که رعایت این نکات ، دقت بلایی می طلبد که از حسن همکاری شما سپاسگزاریم.