دنیای اطلاعات: یکی از روشهای تشخیص مشکلات و بیماریهای دستگاه گوارش، آزمایش مدفوع است. آزمایش ایمونوشیمیایی مدفوع یا آزمایش خون مخفی در مدفوع که به عنوان آزمایش OB هم شناخته میشود، یکی از مهمترین فاکتورهای بررسی طبیعی بودن مدفوع است.
FOBT مخفف fecal occult blood test یا آزمایش خون مخفی در مدفوع است. ممکن است پزشک براساس علائم و یا جواب آزمایشات اخیرتان این تست را برای شما درخواست کرده باشد.
متاسفانه مشکلات دستگاه گوارش مثل سرطان روده بزرگ معمولا علائم مشخصی ندارند. این موضوع باعث شده تا این بیماریها خیلی دیر تشخیص داده شوند. تشخیص دیرهنگام، اثر بخشی درمانها را هم کمتر میکند.
آزمایش خون پنهان در مدفوع یکی از روشهای تشخیصی غربالگری برای تشخیص سرطان روده بزرگ است. اگر کسی در خانواده خود فرد مبتلا به این بیماری را داشته باشد، باید به طور سالانه این آزمایش را انجام دهد تا در صورت ابتلا، بیماری او زودتر شناسایی و درمان شود.
خون پنهان در مدفوع، مقدار هموگلوبین موجود در مدفوع را بررسی میکند. از این آزمایش برای بررسی مشکلات دستگاه گوارش در کودکان و نوزادان هم استفاده میشود.
در صورتی که وجود خون مخفی در مدفوع تایید شود، پزشکان از سایر روشهای تشخیصی مثل کولونوسکوپی و آندوسکوپی برای تعیین دقیق علت این مشکل استفاده می کنند.
اگر به دنبال اطلاعات بیشتری در مورد آزمایش OB هستید و قصد دارید نتایج این آزمایش را تفسیر کنید، در ادامه این مقاله با دنیای اطلاعات همراه باشید.
چه عواملی باعث ایجاد خون در مدفوع می شود؟
عوامل مختلفی میتوانند باعث وجود خون در مدفوع شوند. در برخی موارد میتوان خون موجود در مدفوع را دید؛ اما در مورد بیماریهایی مثل پولیپ خون با چشم دیده نمیشود که به آن خون مخفی در مدفوع گفته میشود.
خون آشکار در مدفوع
بیماریهای زیر میتوانند باعث خون مشخص در مدفوع شوند:
شقاق مقعد: زخم سطحی در در دیوار مقعد که باعث خونریزی از این ناحیه میشود.
هموروئید یا بواسیر: این مشکل به دلیل دورههای یبوست طولانی و فشار زیاد در زمان مدفوع کردن ایجاد میشود و باعث ایجاد خون تازه در مدفوع میشود.
بیماری التهابی روده: یک گروه از بیماریها هستند که باعث ایجاد التهاب در روده میشوند. بیماری کرون روده و کولیت زخمی از جمله این مشکلات هستند.
آنژیودیسپلازی: خونریزی از دستگاه گوارش که دلایل آن مشخص نیست و اغلب در روده بزرگ ایجاد میشود.
انگل و کرمهای روده: انگل و کرمهای روده با سوراخ کردن دیواره روده از خون تغذیه میکنند. این موضوع باعث خونی شدن مدفوع میشود.
خون پنهان (ob) در مدفوع
خون پنهان در مدفوع به وضعیتی گفته میشود که خون با چشم دیده نمیشود؛ ولی فرد احساس درد و ناراحتی در ناحیه شکم دارد؛ علاوه بر این موضوع برخی از داروها هم باعث ایجاد خون پنهان در مدفوع میشوند.
بیماریها و داروهای زیر میتوانند باعث ایجاد خون مخفی در مدفوع شوند:
- پولیپ روده
- سرطان روده بزرگ
- مصرف داروی آسپیرین
- یبوست طولانی که باعث ایجاد زخم در دیواره داخلی روده میشود
- عفونت رودهای
- التهاب اسفنکتر مقعدی
- شکاف و بریدگی در ناحیه مقعد
- پزشکان برای تشخیص اولیه خون مخفی در مدفوع از آزمایشی به نام OB استفاده میکنند.
آزمایش OB مدفوع چیست؟
آزمایش OB یا Occult Blood بخشی از تست بررسی ویژگیهای شیمیایی و فیزیکی مدفوع است که میتواند اطلاعات زیادی در مورد وضعیت سلامت دستگاه گوارش در اختیار پزشکان قرار میدهد.
برای تشخیص خون پنهان در مدفوع از روشهای آزمایشگاهی مختلفی استفاده میشود. آزمایش ایمونوشیمیایی مدفوع یا FIT و تست گایاک از جمله این روشها هستند. برای تست گایاک از اسمهای دیگری چون Occult Blood Test، Fecal Occult Blood Test هم استفاده میشود.
بررسیهای تخصصی نشان داده است که آزمایش ایمونوشیمیایی مدفوع نتایج قابل قبولتری نست به آزمایش گایاک ارائه میدهد؛ اما هر دو روش آزمایشگاهی برای تعیین و پیشبینی بیماریهای دستگاه گوارش مناسب هستند.
آزمایش خون مخفی در مدفوع برای تشخیص چه بیماریهایی تجویز میشود؟
آزمایش خون مخفی در مدفوع، احتمال وجود بیماریها و مشکلات زیر را بررسی میکند:
- غده یا پولیپ روده بزرگ
- تشخیص دلیل کمخونی یا آنمی
- بواسیر (ورم رگهای نزدیک مقعد و پایین رکتوم که میتواند پاره و باعث خونریزی شوند)
- فیشر آنال (شکاف یا بریدگی در پوشش دهانه مقعد)
- عفونتهای رودهای که باعث التهاب و خونریزی میشوند
- زخم در دستگاه گوارش
- کولیت اولسراتیو (التهاب در پوشش روده بزرگ)
- بیماری کرون (یکی از انواع بیماریهای التهابی روده)
- بیماری دایورتیکولار (ایجاد کیسههای کوچک و التهابی در روده)
- مشکلات موجود در رگهای خونی روده بزرگ
- دیورتیکولیت مکل (یک بیماری مادرزادی است که یک کیسه در انتهای روده بزرگ تشکیل میشود)
پولیپ چیست؟
پولیپ روده به غدهها یا زائدههایی گفته میشود که بر روی سطح روده بزرگ ایجاد میشوند. این غدهها انواع مختلفی دارند و اکثر آنها بیخطرند؛ اما برخی از انوع آن به احتمال کم ممکن است به غدههای سرطانی تبدیل شوند.
وجود پولیپ در روده معمولا علامتی ندارد و تنها راه تشخیص آن انجام آزمایش مدفوع به خصوص آزمایش OB است.
برخی از علائم غیراختصاصی و هشدار دهنده بیماریهای گوارشی عبارتند از:
- دل درد، یبوست یا اسهالی که بیش از یک هفته طول بکشد
- خونریزی از دستگاه گوارش به صورتی که خون در مدفوع قابل مشاهده باشد
- تهوع و استفراق (به دلیل بزرگی پولیپ ایجاد میشود)
- خستگی و تنگی نفس
پزشکان هنوز دلیل اصلی ایجاد پولیپها را شناسایی نکردهاند؛ اما برخی عوامل را در به وجود آمدن آنها موثر میدانند؛ از جمله این عوامل موثر باید به موارد زیر اشاره کرد:
- مصرف سیگار
- زیادهروی در مصرف نوشیدنیهای الکلی
- اضافه وزن
- سابقه خانوادگی ابتلا به پولیپ
- دیابت نوع دو درمان نشده
- بیماریهای التهابی روده
افراد بالای ۵۰ سال بیشتر به پولیپ مبتلا میشوند؛ اما این مشکل ممکن است در افراد جوان و حتی کودکان هم ایجاد شود.
بهترین روش درمانی پولیپ، کولونوسکوپی است. در کولونوسکوپی، پزشک پولیپ را خارج میکند. پولیپ خارج شده برای تشخیص نوع، سرطانی یا غیرسرطانی بودن به آزمایشگاه ارسال میشود.
فرق آزمایش OB و RBC مدفوع
در آزمایش OB مقدار هموگلوبین آزاد موجود در مدفوع اندازهگیری میشود. هنگامی که در قسمتهایی مثل معده، روده باریک و ابتدای روده بزرگ دستگاه گوارش خونریزی اتفاق میافتد، گلبول قرمز خون، در دستگاه گوارش لیز (تجزیه) و هموگلوبین آن آزاد میشود.
در آزمایش RBC مدفوع، مقدار خود گلبولهای قرمز خون اندازهگیری میشوند و گلبولهای لیز شده در این آزمایش به حساب نمیآیند.
پزشکان از OB برای تشخیص پولیپ و سرطان روده بزرگ استفاده میکنند؛ در مقابل RBC برای تشخیص عفونت باکتریایی و انگلی دستگاه گوارش استفاده میشود.
روش انجام آزمایش خون مخفی در مدفوع چگونه است؟
روش جمعآوری نمونه برای این آزمایش با توجه به روش انجام تست ممکن است کمی با هم فرق داشته باشد؛ به همین دلیل بهتر است از روشی که مسئول آزمایشگاه برای نمونهگیری به شما آموزش میدهد استفاده کنید. در ادامه یک روش عمومی جمعآوری نمونه توضیح داده میشود.
برای انجام این آزمایش نیاز است که در طی سه روز، هر روز یک نمونه مدفوع در یک ظرف تمیز جمعآوری شود. مقدار نمونهها کوچک است و باید به فاصله یک روز از هم گرفته شوند. گرفتن سه نمونه در سه روز به دلیل افزایش اعتبار نتایج آزمایش است؛ چون ممکن است که پولیپ یا غده سرطانی در یک روز خونریزی کند و در یک روز نه.
برای جمع آوری درست نمونه بهتر است، مدفوع با سطح توالت تماس نداشته باشد. ابتدا مدفوع را در یک ظرف تمیز و خشک جمع کنید، سپس با اپلیکاتور نمونهگیری، مقداری از آن را در ظرف مخصوص قرار دهید. اگر امکان انتقال سریع نمونهها به آزمایشگاه را ندارید، بهتر است آنها را در یخچال نگهداری کنید.
برای داشتن نتایج واقعی بهتر است از تماس یا مخلوط شدن ادرار و مدفوع جلوگیری کنید.
برای کودکان و نوزادانی که از پوشک استفاده میکنند، میتوانید نمونه را بلافاصله بعد از مدفوع کردن کودک از داخل پوشک بردارید. اگر کودک شما میتواند از توالت استفاده کند، بهتر است برای نمونهگیری، یک پوشش تمیز زیر پای او قرار دهید تا مدفوع کند. بعد از این کار، مقدار کمی از نمونه را به ظرف منتقل کنید و بقیه مدفوع را دور بریزید.
آمادگیهای لازم برای انجام آزمایش OB
برای داشتن نتایج واقعی بهتر است، رژیم غذایی برای آزمایش خون مخفی در مدفوع که شامل موارد زیر است را رعایت کنید.
- از مصرف انواع گوشت قرمز خودداری کنید.
- اگر داروی آسپیرین میخورید فعلا آن را قطع کنید.
- خوردن مکملهای حاوی ویتامین C، آب مرکبات و آبمیوهها را قطع کنید.
- سایمتیدین مصرف نکنید.
- مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن و ناپروکسن را قطع کنید.
- اگر تا سه روز قبل در ناحیه بینی و دهان دچار خونریزی شدید بهتر است، نمونهگیری برای این آزمایش را چند روز به تعویق بیندازید.
- سبزیجاتی مثل کلم بروکلی، شلغم، ترب کوهی و گل کلم نخورد.
- داروی کلشیسین مصرف نکنید.
- از مصرف مکملهای حاوی ید و اسید بوریک خودداری کنید.
- برخی از پزشکان توصیه میکنند داروهای کمکاری تیروئید هم باید قطع شود.
خانمها نباید در دوران قاعدگی، آزمایش خون پنهان در مدفوع را انجام دهند.
چه مواردی باعث ایجاد نتایج مثبت و منفی کاذب میشوند؟
آزمایش خون پنهان در مدفوع گاهی دقیق نیست؛ چون برخی از پولیپها و تومورهای روده بزرگ ممکن است خونریزی نداشته باشند؛ از طرف دیگر منبع خون مخفی در آزمایش میتواند ناشی از هموروئیدیا خونریزی لثه با بینی که خورده شده، باشد.
از دیگر مواردی که باعث ایجاد نتایج مثبت و منفی کاذب در آزمایش OB میشوند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مصرف آسپیرین روز قبل از نمونهگیری
- مصرف بیش از حد مکملهای حاوی ویتامین C
- زخم یا شقاق در ناحیه مقعد
- مصرف میوه و سبزیجات
- یبوست
- اسهال شدید
- وجود زخم در ناحیه تناسلی
- مصرف گوشتهای قرمز
- مصرف مکملهای آهن
کمبودها و نقاط ضعف آزمایش خون مخفی در مدفوع
هر آزمایش و روش تشخیصی که برای شناسایی بیماریها استفاده میشود؛ علاوه بر کاربردها و نقاط قوت، ممکن است نقاط ضعفی هم داشته باشد.
آزمایش خون پنهان در مدفوع هم دارای کمبودهایی است:
- شرایط انجام این آزمایش کمی دشوار و وقتگیر است.
- قطع مصرف برخی از داروها مثل مکملهای یددار و داروی کلشیسین میتواند باعث تشدید سایر بیماریها شود.
- نمونهگیری آزمایش ممکن است برای برخی افراد سخت و غیرقابل تحمل باشد.
- در صورت خونریزی لثه یا خوندماغ شدن ممکن است نتایج مثبت کاذب ایجاد شود.
- برخی از پولیپها و غدهها خونریزی ندارند و این موضوع باعث میشود که نتیجه منفی کاذب ایجاد شود.
آزمایش OB مدفوع در کودکان و نوزادان
این آزمایش اطلاعات مفیدی در مورد مشکلات گوارشی کودک هم در اختیار پزشکان قرار میدهد. متخصصان اطفال ممکن است این آزمایش را برای کودک یا نوزاد به دلیل اسهال و استفراق طولانی یا دردهای بدون دلیل شکم، تجویز کنند.
با استفاده از این آزمایش و تفسیر آن همراه با سایر فاکتورهای آزمایش مدفوع مشکلات زیر در کودک یا نوزاد شناسایی میشود:
- آلرژیهای غذایی: ممکن است کودک یا نوزاد به شیر، گلوتن نان، تخممرغ یا هر ماده دیگر آلرژی داشته باشد.
- عفونت گوارشی: عفونت باکتریایی، ویروسی یا انگلی میتواند باعث ایجاد زخمهایی در طول لوله گوارش و ایجاد خون مخفی در مدفوع شود. در این شرایط ممکن است کشت مدفوع هم تجویز شود.
- زخمهای گوارشی: برخی عوامل مثل یبوست میتوانند باعث ایجاد زخم در دستگاه گوارش کودکان و نوزادان شوند.
- پولیپ: با وجود این که سن ابتلا به پولیپ معمولا بالاتر از ۵۰ سال است؛ اما گاهی این مشکل در کودکان هم ایجاد میشود. آزمایش OB کمک میکند تا وجود پولیپ در کودک زودتر شناسایی شود تا متخصصان آن را درمان کنند.
تفسیر نتایج آزمایش OB چگونه است؟
تفسیر آزمایش خون مخفی در مدفوع ساده است و نتایج حاصل از آن شامل مثبت، منفی و نامعتبر است. در ادامه با چگونگی تفسیر نتایج این آزمایش بیشتر آشنا شوید.
تفسیر نتایج مثبت آزمایش OB
اگر نتیجه آزمایش شما مثبت یا positive باشد، پزشک برای پیدا کردن دلیل وجود خون مخفی در مدفوع و محل خونریزی، کولونوسکوپی تجویز میکند. در این روش تشخیصی با استفاده از یک لوله و دوربین متصل به ابتدای آن وضعیت سلامت روده بزرگ بررسی میشود.
در صورت وجود پولیپ یا زائده غیرطبیعی در روده، پزشک با ابزار خاص، آن را جدا میکند و برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه میفرستد. آزمایشگاه سرطانی بودن یا نبودن این نمونه را بررسی میکند؛ در صورتی که سرطانی بودن زائده تایید شود، بیمار باید هر چه زودتر درمان خود را شروع کند.
تصویربرداری از شکم، آندوسکوپی و آزمایش خون، سایر روشهای تشیصی هستند که ممکن است پزشک بعد از مثبت شدن آزمایش OB تجویز کند.
خونریزی از لثه، خوندماغ شدن، یبوست شدید در طول نمونهگیری و رعایت نکردن شرایط انجام آزمایش میتواند باعث ایجاد نتایج مثبت کاذب در آزمایش OB شود.
تفسیر نتایج منفی آزمایش خون مخفی در مدفوع
نتیجه منفی نشان میدهد که شما احتمالا مشکلی در دستگاه گوارش خود ندارید. در افرادی که علائمی مثل دل درد، یبوست یا اسهال طولانی مدت دارند یا زیاد دچار استفراق میشوند، وجود نتایج منفی، ابتلا به مشکل در دستگاه گوارش را به طور کامل رد نمیکند.
در این موارد پزشکان برای بررسی بیشتر ممکن است باز هم دستور به انجام کولونوسکوپی میدهند. نتایج کولونوسکوپی میتواند وجود هر بیماری را تایید یا رد کند.
نتایج نامعتبر آزمایش خون پنهان در مدفوع
اگر شرایط نمونهگیری و انجام آزمایش به درستی رعایت نشود، ممکن است که نتیجه تست نامعتبر شود. این حالت در روش ایمونوشیمیایی مدفوع پیش میآید.
در این حالت، پزشک دستور میدهد که آزمایش تکرار شود. برای گرفتن نتیجه درست در آزمایش دوم OB باید شرایط انجام و نمونهگیری به دقت رعایت شود.
آیا تکرار این آزمایش لازم است؟
به دلیل افزایش خطر ابتلا به پولیپ بعد از ۵۰ سالگی بهتر است که همه افراد بعد از این سن یک بار آزمایش OB را انجام دهند.
افرادی که در خانواده خود سابقه ابتلا به سرطان روده بزرگ (سرطان کولون) یا پولیپ دارند بهتر است هر یک سال یک بار این آزمایش را تکرار کنند.
اگر این آزمایش وجود پولیپ یا سرطان روده را در فرد تایید کند، بهتر است پس از درمان کامل، برای اطلاع زودهنگام از عود مجدد بیماری، این آزمایش هر ساله تکرار شود.
روشهای تشخیصی و تستهای مکمل OB کدامند؟
پزشک شما ممکن است، همراه با آزمایش OB، آزمایش کشت خون را هم برای شما تجویز کند. بسیاری از مشکلات دستگاه گوارش با کمک تفسیر این آزمایشها همراه با هم تشخیص داده میشود.
همان طور که گفتیم، این آزمایش، خون مخفی موجود در مدفوع را بررسی میکند؛ اما در صورت مثبت شدن نتیجه نمیتواند محل دقیق خونریزی (پولیپ، غده یا زخم) را مشخص کند. این موضوع باعث میشود که متخصصان از روشهای دیگری برای تعیین محل دقیق این مشکل استفاده کنند.
از جمله روشهای تشخیصی مکمل که متخصصان از آن استفاده میکنند، باید به موارد زیر اشاره کرد:
- عکسبرداری از شکم
- کولونوسکوپی
- اندوسکوپی
- کپسول آندوسکوپی
- بیوپسی روده بزرگ
سخن پایانی
تشخیص زودهنگام مشکلاتی چون پولیپ و سرطان روده، مراحل درمان آنها را اثربخشتر و سادهتر میکند. این موضوع باعث میشود که هزینههای درمان هم کمتر باشد. آزمایش OB یا خون مخفی در مدفوع یکی از روشهای مطمئن برای تشخیص این بیماریها است.
برای داشتن نتایج دقیق این آزمایش باید در هنگام نمونهبرداری دقت زیادی داشته باشید و سعی کنید نمونه و ظرف آلوده نشوند.
اگر در مورد آزمایش خون پنهان در مدفوع سوالی دارید، میتوانید آن را از ایده آل مگ بپرسید.
سوالات متداول در مورد آزمایش OB
چه کسانی باید آزمایش خون پنهان در مدفوع را انجام دهند؟
متخصصان توصیه میکنند افرادی که در خانواده خود، سابقه ابتلا به سرطان روده را دارند، باید این آزمایش را برای غربالگری انجام دهند. افراد سیگاری، کسانی که سو مصرف نوشیدنیهای الکلی دارند و افراد چاق هم بهتر است برای تشخیص زودهنگام سرطان روده بزرگ این آزمایش را انجام دهند.
آیا انجام آزمایش OB خطری دارد؟
انجام این آزمایش خطری به همراه ندارد.
نتیجه تست آزمایش OB مثبت یعنی چه؟
اگر نتایج تست شما مثبت شد، یعنی در جایی از دستگاه گوارش شما خونریزی ایجاد شده است. نتیجه مثبت این تست، حتما به معنی ابتلا به سرطان نیست. برای تشخیص دقیقتر پزشکان از روشهای کولونوسکوپی و آندوسکوپی استفاده میکنند.
چه عواملی میتواند باعث ایجاد نتایج کاذب در آزمایش خون مخفی در مدفوع شود؟
مصرف گوشتهای قرمز، داروهایی چون آسپیرین و ایبوپروفن، مصرف مکملهای حاوی ویتامین C و داروی ناپروکسن میتواند باعث ایجاد نتایج کاذب مثبت شوند.
آزمایش خون مخفی در مدفوع برای چیست؟
این آزمایش برای بررسی وجود خون در مدفوع که با چشم دیده نمیشود، انجام میشود. خون مخفی در مدفوع میتواند به دلیل بیماریهای دستگاه گوارش، یبوست یا مصرف برخی از داروها باشد.
چه زمانی خون در مدفوع خطرناک است؟
وجود خون پنهان در مدفوع، در افراد بالای ۵۰ سال و کسانی که سابقه وجود بیماری سرطان روده در خانواده خود دارند، میتواند خطرناک باشد. در کودکان هم وجود خون پنهان در مدفوع میتواند هشداری برای وجود یک بیماری گوارشی ارثی باشد.